انواع بازارهای مالی
بازارهای مالی یا Financial Markets زیر مجموعهای از نظام اقتصادی هستند که در آنها وجوه، اعتبارات و سرمایه در قالب قوانین و مقررات مشخصی، از صاحبان پول و سرمایه به سمت متقاضیان جریان دارد. به بیان سادهتر به بازاری که در آن داراییهای مالی مانند سهام، سپردههای سرمایهگذاری، طرحهای بازنشستگی، انواع بیمه نامهها و اوراق بهادار معامله میشود، بازار مالی گفته میشود که نقش یک واسطه بین خریداران و فروشندگان را ایفا میکند.
در واقع این بازارها شرایطی را فراهم میکنند تا افراد بتوانند اوراق بهادار خود را به فروش برسانند و یا در ازای پرداخت پول، صاحب قسمتی از سهام یک شرکت شوند و تیم آسانبورس تصمیم دارد تا در راستای آموزش بورس به توضیح جامع مفهوم فوق بپردازد.
کاربرد بازارهای مالی
بازارهای مالی پویا، منافع بسیار زیادی را برای نظامهای اقتصادی فراهم میکنند که مهمترین آنها عبارتند از:
- تجمیع منابع خرد و تخصیص آنها به سرمایهگذاران
- کمک به کشف قیمت منابع به صورت غیر دستوری
- تقویت نقدشوندگی در نظامهای مالی
- ایجاد ارتباط مشخص بین ریسک و بازده
- هدایت نقدینگی به مسیری درست و جلوگیری از رشد بازارهای ناسالم
- بهبود شفافیت در فعالیتهای اقتصادی
- کمک به اعمال سیاستهای پولی و مالی بانک مرکزی و دولت
انواع بازارهای مالی
بازارهای مالی بر اساس حق مالی، سررسید ابزار مورد معامله، ساختار سازمانی و زمان واگذاری در چهار دستهی مختلف طبقهبندی میشوند:
بازارهای مالی بر اساس حق مالی
بازارهای مالی بر اساس حق مالی به دو دستهی بازار بدهی و بازار سهام تقسیم میشوند:
بازار بدهی (Debt Market)
به بازاری که در آن ابزارهای بدهی مختلفی مانند اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه دولتی و اوراق مشارکت معامله میشود، بازار بدهی میگویند. این اوراق ممکن است متعلق به شرکتها، دولتها، بانکها، شهرداریها و سایر سازمانها باشد.
بازار سهام (Stock Market)
به بازاری که در آن سهام از طریق بازارهای منسجم و قانونمند مانند بورس؛ توزیع و مبادله میشود، بازار سهام یا به اصطلاح بازار بورس گفته میشود. این بازار یکی از حساسترین حوزههای اقتصاد است، زیرا به شرکتها این امکان را میدهد که از طریق توزیع بخشی از مالیکت خود به سرمایهگذاران، سرمایه مورد نیاز خود را تامین کنند.
بازارهای مالی بر اساس سررسید ابزار مورد معامله
بازارها بر اساس سررسید ابزار مورد معامله به دو دستهی بازار پول و سرمایه تقسیم میشوند:
بازار پول (Money Market)
به بازاری که در آن اوراق بهادار با سررسیدی کمتر از یک سال معامله میشوند و نرخ بهره متناسب با مدت زمان نگهداری اوراق تعیین میشود، بازار پول میگویند. سرعت نقدشوندگی بالا، ریسک عدم پرداخت پایین و کمتر بودن نرخ بهره نسبت به سایر بازارها، از جمله فاکتورهای مثبت در بازار پول میباشد.
بازار سرمایه (Capital Market)
به بازاری که خرید و فروش داراییهای مالی با سررسید بیش از یک سال یا بدون سررسید در آن انجام میشود، بازار سرمایه میگویند. بطور کلی این بازار فرایند هدایت و تخصیص منابع اقتصادی را تسهیل میکند و خود به دو بازار اولیه و ثانویه تقسیم میشود:
- بازار اولیه: به بازاری که تشکیل سرمایه در آن اتفاق میافتد و اوراق بهادار برای اولین بار در آن عرضه و مبادله میشوند، بازار اولیه میگویند.
- بازار ثانویه: بازار ثانویه این امکان را فراهم میکند تا اوراقی که برای اولین بار در بازار اولیه عرضه شدند، دوباره قابلیت معامله داشته باشند و صاحبان این اوراق نگرانی از جهت خرید یا فروش آنها نداشته باشند.
بازارهای مالی از نظر ساختار سازمانی و قانونمندی
بازارهای مالی از نظر ساختار سازمانی و قانونمندی به چهار دستهی بازارهای رسمی، بازارهای خارج از بورس، بازار سوم و بازار چهارم تقسیم میشوند:
بازارهای رسمی
بورس اوراق بهادار یکی از بازارهای رسمی سازمانیافته است که قوانین و شرایط سختگیرانهای را برای پذیرش شرکتها اعمال میکند؛ در واقع شرکتها ابتدا از لحاظ میزان نقدینگی، شفافیت اطلاعات و ترازهای مالی مورد بررسی قرار میگیرند و سپس در این بازار پذیرفته میشوند.
بازار خارج از بورس
به بازاری که اوراق بهادار شرکتهای پذیرفته نشده در بورس در آن معامله میشود، بازار خارج از بورس یا بازار مبتنی بر چانهزنی میگویند. این بازار دارای مکان فیزیکی جهت معامله نیست و شرایط آسانتری را برای پذیرش شرکتها در نظر گرفته است.
بازار سوم
معمولاً سازمانها و موسسات بزرگ سرمایهگذاری به دلیل حق کمیسیون و کارمزد کمتری که در بازار سوم وجود دارد، مشغول به فعالیت در این بازار هستند.
بازار چهارم
شرکتها و سازمانهایی در این بازار فعال هستند که قصد مثالی از انتشار اوراق بهادار انجام معاملات عمده و بلوکی را دارند. این شرکتها برای اینکه در معاملات خود کارمزدی پرداخت نکنند، معمولاً به صورت مستقیم و بدون دخالت کارگزار وارد معامله میشوند.
بازارهای مالی بر اساس زمان واگذاری
بازارهای مالی بر اساس زمان واگذاری به دو دستهی بازار آتی و بازار نقدی تقسیم میشوند:
بازار آتی (Future Market)
به بازاری که در آن اوراق مشتقه معامله میشود، بازار آتی یا بازار اوراق مشتقه نام دارد. اوراق مشتقه، قراردادی است که بر اساس آن صاحب اوراق موظف یا مختار است که در تاریخ مشخصی در آینده، یک دارایی را بخرد یا بفروشد.
بازار نقدی (Spot Market)
به بازاری که برای انجام فوری معاملات شامل خرید و فروش کالاها و اوراق بهادار تشکیل شدهاست، بازار نقدی میگویند. بازار نقدی در نقطهی مقابل بازار آتی قرار دارد و از آنجا که معاملات این بازار در نقطهای از زمان انجام میشود، به آن بازار نقطهای نیز میگویند.
انتشار اوراق بدهی، ایجاد مشکل جدید یا راهحل؟
چند سالی است که بحث اوراق بدهی دولتی در رسانهها و محافل سیاستگذاری داغ شدهاست. اگرچه این اوراق در اقتصادهای پیشرفتهی جهان سابقهی طولانی دارند، در اقتصاد ایران پدیدهای نوظهور به شمار میروند.
- اوراق بدهی دولتی چیست؟
- چرا دولتها اوراق بدهی منتشر میکنند؟
- چرا دولتها همواره بدهکارند؟
- انتشار اوراق بدهی: آینده فروشی؟
انتشار اوراق بدهی دولتی قابل معامله اولینبار در سال ۱۳۹۴ در قالب اسناد خزانه اسلامی آغاز شد اما تا سال ۱۳۹۹ بسامد و حجم انتشار اوراق به گونهای نبود که بتوان آن را منبعی قابل توجه برای تامین مالی دولت به شمار آورد. در سال ۱۳۹۹ با راهاندازی حراجهای هفتگی ابعاد انتشار اوراق به طرز قابل توجهی افزایش پیدا کرد، به طوری که اندازه کل بازار بدهی تنها در ۹ ماه اخیر بیش از دو برابر شد.
انتشار قابل توجه اوراق بدهی دولتی در سال ۱۳۹۹ مباحث و ابهاماتی پیرامون این اوراق ایجاد کرده است. از یک سو استدلال میشود که اقتصاد ایران میتواند با انتشار اوراق، همانند بیشتر اقتصاددهای دنیا از بیماری تورم مزمن نجات یابد؛ از سوی دیگر گفته میشود که انتشار اوراق بدهی به خودی خود نه تنها دردی را دوا نمیکند، بلکه درد امروز را به آیندگان منتقل مینماید. این ابهامات و موارد مانند آن باید با نگاهی موشکافانه بررسی شده و انتظارات پیرامون کارایی انتشار اوراق مطابق آن سامان یابد. در این یادداشت و سلسه یادداشتهای پس از آن برآنیم تا نگاهی گذرا به پدیدهی انتشار اوراق بدهی دولتی و چالشهای آن در اقتصاد ایران داشته باشیم.
اوراق بدهی دولتی چیست؟
اوراق بدهی دولتی نوعی اوراق بهادار هستند که دولت برای تامین منابع مالی مورد نیاز خود منتشر میکند. این اوراق دارای یک قیمت اسمی (برای مثال ۱۰۰ هزار تومان)، زمان سررسید (برای مثال ۱ اردیبهشت ۱۴۰۱)، دورههای تقسیم سود (برای مثال ۳ ماهه) و مشخصات دیگری هستند. در زمان عرضهی اولیه، قیمت فروش اوراق توسط سازوکار عرضه و تقاضا تعیین میشود (معمولاً کمتر از قیمت اسمی است). در زمان سررسید نیز دولت موظف است اوراق را به قیمت اسمی آنها از بازار خریداری نماید. به این ترتیب کسی که در عرضهی اولیه، هر ورق را مثلا با قیمت ۸۰ هزار تومان خریده باشد، در روز سررسید اوراق خود را با قیمت ۱۰۰ هزار تومان به دولت میفروشد و در این بین ۲۰ هزار تومان در هر ورق سود میبرد.
سابقه انتشار اوراق بدهی دولتی در دنیا به چندین قرن قبل باز میگردد و در حال حاضر بازار این اوراق جزء یکی از بزرگترین و فعالترین بازارهای مالی دنیا است. ارزش بازار اوراق بدهی دولتی در بسیاری از کشورها با ابعاد کل اقتصاد آنها قابل مقایسه است. حجم عظیم خرید و فروش در این بازارها نیز از اهمیت و پویایی بسیار زیاد آنها خبر میدهد؛ برای مثال ارزش معاملات روزانه بازار اوراق دولتی آمریکا در سال ۲۰۱۸ به بیش از ۶۰۰ میلیارد دلار میرسد، حدوداً دو برابر ابعاد اقتصاد ایران.
چرا دولتها اوراق بدهی منتشر میکنند؟
برای پاسخ به این سوال که «چرا دولتها اوراق بدهی منتشر میکنند؟» ابتدا باید پرسید «چرا دولتها بدهکار میشوند؟» همانطور که مردم در زندگی روزمرهی خود بعضی مواقع با محدودیت مالی مواجه میشود، یعنی باید بیشتر از دخل خود خرج کنند، دولت نیز برخی مواقع دچار کسری بودجه میشود. به طور تاریخی، دولتها در هنگام جنگ یا حوادث طبیعی مانند زلزله، یا برای انجام فعالیتهای بزرگ عمرانی مانند احداث راهآهن، سد و. به منابعی بیش از درآمدهای مالیاتی نیاز پیدا میکردند. افزایش مالیاتها برای تامین مخارج اینچنینی نه امکانپذیر است و نه مطلوب؛ بنابراین دولتها ناچار هستند از طریق استقراض، منابع مورد نیاز را تامین نمایند. متداولترین روش استقراض دولت، انتشار اوراق بدهی و بدهکار شدن به مردم است.
اتفاقاتی نظیر جنگ، حوادث طبیعی و فعالیتهای عمرانی کوتاهمدت هستند و انتظار میرود پس از چند سال پایان یابند. بنابراین دولتی که در حال حاضر با کسری منابع مواجه است، احتمالاً در آینده میتواند قرض خود را بازپرداخت کند. به طور خاص، فعالیتها عمرانی معمولاً برای دولت جریان درآمدی ایجاد میکند که از محل آنها میتوان بدهی را بازپرداخت کرد. بنابراین ایجاد بدهی در واقع یک اقدام کوتاهمدت است.
چرا دولتها همواره بدهکارند؟
اگرچه انتظار میرود بدهی دولتها محدود بوده و پس از مدتی کاهش پیدا کند، اما روندهای چند دههی اخیر در اکثر کشورها نشان میدهد دولتها همواره بدهکار بوده و مقدار بدهی آنها با سرعت بالایی افزایش یافته است. به بیان بهتر، دولتها در اغلب زمانها دچار کسری بودجه هستند و این کسریها روی هم انباشته شده و بدهی را افزایش میدهند. بخشی از کسری بودجه به همان اتفاقات کوتاهمدت برمیگردد؛ اما بخش بزرگی از کسری به دلایل اقتصاد سیاسی ایجاد میشود. به این معنا که دولتها برای کسب رای، مخارج عمومی را افزایش داده و در مقابل مالیاتها را کاهش میدهند. ناترازی ایجاد شده بین دخل و خرج در قالب کسری و از طریق انتشار اوراق بدهی تامین میشود.
چگونه ممکن است موجودی اقتصادی همواره بدهکار باشد و کماکان بتواند استقراض کند؟ نکته کلیدی در «اعتبار» دولتها است؛ یعنی تا وقتی دولت در بازپرداخت بدهی خود ناتوان نشود (و اصطلاحاً نکول نکند)، امکان استقراض بیشتر را دارد. هرچه اعتبار دولت بیشتر باشد، مردم نرخ سود کمتری برای اوراق مطالبه میکنند و هزینه تامین مالی دولت کاهش مییابد.
انتشار اوراق بدهی: آینده فروشی؟
هنگامی که صحبت از انتشار اوراق بدهی دولت میشود، غالباً این کار را مصداق آینده فروشی و روشی برای به تعویق انداختن مشکلات فعلی میدانند. فارغ از رد یا تایید این ادعا، لازم است به این سوالات پاسخ دهیم که انتشار اوراق در واکنش به چه پدیدهای انجام میشود؟ و آیا راهکار بهتری جز انتشار اوراق وجود دارد؟
در بندهای قبل توضیح دادیم که دولت برای تامین کسری بودجه (به هر دلیلی ایجاد شده باشد)، ناچار است استقراض نماید. تقریباً در تمامی کشورهای دنیا استقراض دولت فقط از طریق انتشار اوراق بدهی انجام میشود. طبیعتاً در صورتی که دولت با کسری بودجه مواجه نباشد یا مازاد بودجه داشته باشد، نیازی هم به استقراض ندارد. پس آنچه مثالی از انتشار اوراق بهادار باعث نگرانی میشود خود کسری بودجه است، نه تامین آن از طریق اوراق بدهی.
با فرض اینکه دولت کسری بودجه دارد، به جز انتشار اوراق چند راهکار دیگر برای تامین آن قابل طرح است:
- دولت میتواند بخشی از مخارج خود را پرداخت نکند؛ برای مثال چند ماه حقوق کارمندان را کاهش دهد، نپردازد یا به تعویق بیندازد. طبیعتاً این روشِ درست و قابل اجرایی نیست، هرچند بعضی کشورها ناچار به انجام آن شدهاند که در قالب بودجه ریاضتی انجام میشود.
- دولت میتواند دستمزد پیمانکاران طرحهای عمرانی را پرداخت نکند. این کار یا به تعطیلی طرحها منجر میشود و یا در قالب بدهی به سالهای آینده موکول میشود. مشکل این نوع بدهی عدم شفافیت است؛ دولت بدهکار میشود ولی کسی از مقدار و نرخ سود آن باخبر نیست.
- دولت میتواند برخی تعهدات خود به سازمانهای مختلف از جمله تامین اجتماعی را پرداخت نکند. این راهکار هم علاوه بر ایجاد مشکل برای سازمانهای مذکور، خود نوعی افزایش بدهی است که در دفاتر سازمانها ثبت میشود و هر ساله سودی هم به آن تعلق میگیرد. یعنی باز هم مشکل عدم شفافیت برقرار است.
- دولت میتواند از بانکها استقراض کند، خصوصاً وقتی بخش بزرگی از شبکه بانکی تحت مدیریت دولتی قرار دارد. مشابه مورد قبل، این کار نیز برای بانکها مشکلآفرین است. اگرچه به علت شفافیت صورتهای مالی اغلب بانکها، این نوع از بدهی دولت قابل مشاهده است، اما به هر حال به آن سود تعلق گرفته و در آینده باید بازپرداخت شود.
- دولت میتواند مستقیماً به بانک مرکزی دستبرد بزند. این روش بدترین راهکار برای تامین کسری بودجه است، به طوری که بیدرنگ و به طور معادل سبب ایجاد تورم میشود.
بنابراین تمام راهکارهای ممکن برای تامین کسری بودجه غیر از انتشار اوراق، نهتنها ماهیت «تعویق مشکل به آینده» را دارند، بلکه پیامدهای نامطلوب دیگری نیز ایجاد میکنند. در واقع نفس کسری بودجه «آینده فروشی» است، چون هر چقدر در حال حاضر بیشتر از درآمد خود خرج کنیم، ناچاریم در آینده آن را جبران کنیم.
همانطور که ذکر شد، تقریباً تمام کشورهای دنیا، اگرچه در اغلب زمانها با کسری بودجه مواجه هستند، اما کسری را فقط از طریق انتشار اوراق بدهی تامین مینمایند. این روش بهترین راه برای موکول کردن مشکل به آینده است. نکتهای که بسیاری از کشورها رعایت مثالی از انتشار اوراق بهادار میکنند، کنترل میزان کسری بودجه است؛ به طوری که بدهی دولت در وضعیت پایداری باقی بماند. اما مشکل تاریخی اقتصاد ایران، عدم کنترل کسری بودجه است که در نهایت به شکل تورم مزمن باعث فلاکت اقتصاد میشود. تا هنگامی که ناترازی دخل و خرج دولت مهار نشود، نمیتوان انتظار ایجاد ثبات و انجام اصلاحات اقتصادی و سیاسی را داشت.
چند ناشر جدید در صف انتشار اوراق بیمه سهام
مدیر نظارت بر بورسهای سازمان بورس اعلام کرده است که چند تقاضای اولیه تامین مالی جدید دریافت شده که تلاش میشود در مدت زمان کوتاه، تعیین تکلیف شوند.
به گزارش چابک آنلاین به نقل از ایرنا، انتشار اوراق اختیار فروش تبعی بر روی سهام ۱۵ شرکت بزرگ بازار از سهشنبه هفته گذشته آغاز شد، تا اطمینان خاطری برای سهامداران این شرکتها به منظور رسیدن به آسودگی خاطری از بابت کاهش قیمت سهام باشد؛ در همین زمینه «امیرمهدی صبایی»، مدیر نظارت بر بورسهای سازمان بورس میگوید که بررسی مدارک و اخذ مجوز انتشار اوراق تبعی در کوتاهترین زمان ممکن انجام میشود.
وی اظهار داشت: در خصوص ارائه درخواستها برای انتشار اوراق اختیار فروش تبعی، پس از تکمیل مدارک از سوی ناشر در کوتاهترین زمان ممکن بررسیها انجام میشود و در صورت حائز شرایط بودن، مجوز لازم برای انتشار اوراق به منظور تامین مالی و خرید حمایتی سهام با اتکا به منابع حاصله صادر میشود.
صبایی با بیان اینکه به طور مثال هم اکنون مجوزی برای یک متقاضی به مبلغ ۵۰۰ میلیارد تومان صادر شده است، گفت: در راستای تسهیل شرایط برای انتشار اوراق، برای متقاضیان با رتبه اعتباری بالا امکان انتشار اوراق با سررسید بیش از یک سال فراهم میشود.
وی افزود: چند تقاضای اولیه تامین مالی دیگر نیز دریافت شده که تلاش میشود در مدت زمان کوتاه، تعیین تکلیف شوند.
بر اساس این گزارش، شنبه هفته گذشته نشستی با حضور وزیر امور اقتصادی و دارایی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار و مدیران هلدینگهای بزرگ بازار سرمایه برگزار شد که از موضوعهای مهمی که در این نشست به جمعبندی رسید، حمایت هلدینگها از سهام زیرمجموعه خود در قالب انتشار اوراق اختیار تبعی بود.
در همین راستا با هدف تامین مالی از روز سهشنبه هفته جاری ۱۹ مهرماه، عرضه اوراق اختیار فروش تبعی روی سهام شرکتهای ایران خودرو، سایپا، پالایش نفت بندرعباس، پتروشیمی پارس، مخابرات ایران، پالایش نفت اصفهان، پالایش نفت تهران، سرمایهگذاری تامین اجتماعی، ملی صنایع مس، فولاد مبارکه، بانک تجارت، بانک ملت، بانک صادرات، بانک پارسیان و ارتباطات سیار ایران را آغاز شد.
اوراق بهادار چیست؟
صکوک به عنوان اوراق بهادار با پشتوانه مالی تعریف میشود که باید خود دارای ارزش باشد و نمیتواند براساس فعالیتهای سفته بازی و سوداگرانه و در واقع فعالیتهایی که بدون خلق ارزش و کار صورت میگیرند، سودآوری داشته باشد.
اوراق بهادار (به انگلیسی: Securities) یک ابزار مالی قابل داد و ستد و مثلی (عوض دار) ای است که دارای ارزش مالی می باشد.
به گزارش بانکی دات آی آر، بانک ها به شکل های مختلف تقسیم بندی می شوند:
اوراق بدهی مانند سند بدهی بانک، اوراق قرضه و سهام قرضه
اوراق حقوق صاحبان سهام مانند سهام عادی و .
ابزار های مشتقه مثل، قرار دادهای آتی، اختیار معامله، پایاپای
سهام عادی
سهام ممتاز
حق تقدم
سهام جایزه
اوراق مشارکت
مشتقات (Derivatives)
اختیار معامله (Option)
قرارداد آتی (Future)
صکوک
سهام عادى يک نوع دارائى مالى است که نشاندهنده مالکيت در يک شرکت است. از ويژگىهاى سهام عادى مىتوان حق مالکيت، مسئوليت محدود سهامداران، حق رأى و کنترل شرکت و حق تقدم در خريد سهام جديد را نام برد.
سهام عادی یک نوع دارایی مالی است که نشان دهنده مالکیت در شرکت است از ویژگی های حق مالکیت مسئولیت محدود سهامداران حق رای کنترل شرکت حق تقدم در خرید سهام جدید .
سهام ممتاز نوعي اوراق بهادار است كه دارندة آن نسبت به درآمدها و داراييهاي شركت، حق يا ادعاي محدود و معيني دارد. اين نوع از سهام را به دو دليل ممتاز مينامند:
سود اين سهام قبل از سهام عادي پرداخت ميشود.
در زمان انحلال شركت يا فروش داراييها، بعد از تسوية بدهيهاي شركت، ابتدا صاحبان سهام ممتاز حقوق خود را دريافت ميكنند و سپس باقيماندة داراييها به صاحبان سهام عادي ميرسد.
سهام ممتاز را اوراق بهادار تركيبي نيز مينامند چون ويژگيهاي سهام عادي و اوراق قرضه را با هم دارا هستند.
سهام ممتاز از نظر نداشتن سررسيد و همچنين هزينة مالياتي، شبيه سهام عادياند؛ اما با توجه به دريافت سود ثابت همانند اوراق قرضه، در گروه اوراق بهادار با درآمد ثابت قرار ميگيرند. ويژگيهاي سهام ممتاز به شرح زير است:
سهام ممتاز براي صاحبان آن دربردارندة نوعي حق مالكيت در شركت است.
سهام ممتاز بدون سررسيد است.
شركت انتشاردهنده الزامي ندارد داراييهاي خود را وثيقه يا رهن اين اوراق قرار دهد، زيرا سهامداران ممتاز داراي حق مالكانه هستند.
به دارندگان اين سهام سود پرداخت ميشود. پرداخت سود مستلزم اين است كه شركت سود داشته باشد.
دارندگان سهام ممتاز از نظر دريافت سود سهام بر دارندگان سهام عادي حقتقدم دارند.
معمولاً سهام ممتاز بدون حق رأي هستند. يعني دارندگان اين سهام به هنگام انتخاب هيأت مديره و يا ساير امور مربوط به ادارة شركت حق رأي ندارند و نميتوانند در تصميمگيريهاي شركت دخالت كنند.
صاحبان سهام عادی علاوه بر دریافت سود سهام و حق رأی دادن، حق دیگری هم دارند که آن را حقتقدم خرید سهام مینامند. معمولاً در اساسنامه شرکتها بر اساس حقوق مدنی یا فقه اسلامی قید می شود که در صورت انتشار سهام جدید برای فروش، سهامداران فعلی در خرید آن اولویت دارند.
این حق، همه دارندگان سهام شرکت را که دارای حق رأی بوده و یا ادعایی بر اندوختههای شرکت داشته باشند، مجاز مینماید تا نسبت به مالکیت در سهام و پذیرهنویسی آن اقدام نمایند. سهام منتشره قبل از عرضه برای عموم مردم، به سهامداران شرکت عرضه میشود.
از آنجا که سهامداران شرکت نیز خواهان حفظ حقوق و موقعیت خود در شرکت هستند، انتظار دارند در هنگام افزایش سرمایه و انتشار سهام جدید از سوی شرکت، نسبت به سایر خریداران اولویت داشته باشند. آنها در استفاده یا صرفنظر کردن از این حق، مختار هستند. اما از آنجا که معمولاً قیمت پیشنهادی فروش سهام شرکت، کمتر از قیمت بازار سهام است (قیمت پذیرهنویسی معمولاً حدود 20- 15 درصد زیر قیمت بازار در زمان اعلان حق تقدم تعیین میشود)، سهامداران از این حقتقدم استفاده میکنند.
حقتقدمهای ناشی از افزایش سرمایه شرکتها همانند سهام، در بورس قابل معامله است.. در صورتی که سهامدار تمایلی به دریافت سهم جدید نداشته باشد، میتواند با مراجعه به کارگزار، گواهینامه حقتقدم خرید سهم خود را بر پایه قیمت روز بازار، به فروش برساند. حق تقدمها عمر کوتاهی دارند. چنانچه سهامداران در مهلت اعلام شده، اقدام به پذیره نویسی نکنند یا از فروش گواهی حقتقدم صرفنظر کنند، شرکت پس از اتمام دوره پذیرهنویسی، گواهیهای مذبور را در بورس اوراق بهادار در معرض فروش قرار میدهد و مبلغ حاصل از فروش را پس از کسر ارزش اسمی و هزینههای مربوط، به حساب سهامدار واریز میکند. طبق عرف یا مقررات، سهامداران بهطور مساوی مستحق دریافت سهام میباشند.
شرکتها از این منابع مالی برای اجرای یک پروژه جدید یا بازپرداخت بدهیهای جاری استفاده میکنند. انتشار حق تقدم به معنی عرضه سهام عادی جدید به سهامداران موجود است تا آنها بتوانند به اندازه درصد مالکیت خود، سهام جدید را به قیمت معین و در مهلت تعیین شده پذیره نویسی نمایند. هدف از اعطای حقتقدم، در ابتدا حفظ کنترل سهامداران موجود بر ادارة شرکت و همچنین حفظ حقوق آنها در مقابل کاهش بهای سهام در نتیجه انتشار سهام جدید است. اگر شرکتی به سهامداران خود حقتقدم خرید سهام بدهد، آنان میتوانند درصد مالکیت خود را در شرکت حفظ کنند.
يکي از مزاياي سهام در مقايسه با ساير انواع اوراق بهادار اين است که چون سهامداران يک شرکت، در واقع به نسبت سهم خود، مالک آن شرکت محسوب ميشوند، در خريد سهام جديد شرکت نيز اولويت قرار دارند. به اين اولويت، حق تقدم خريد سهام ميگوينـد.
به عنوان مثال، فرض کنيد شرکت الف قصد دارد با انتشار سهام جديد در بورس، سرمايـه خود را 20 درصـد افزايش داده و از 10 ميليارد تومان، به 12 ميليارد تومان برساند. باتوجه به اينکه قيمت اسمي هريک از سهام شرکتهاي پذيرفته شده در بورس، 100 تومان است، بنابراين شرکت مذکور براي آنکه سرمايه خود را 2 ميليارد تومـان افزايش دهد، بايد 20 ميليون سهم 100 تومانـي منتشر کند:
طبيعتا در اين حالت، سهامداران فعلي شرکت الف براي خريد سهام جديد شرکت حق تقدم دارند و ميتوانند به ميزان 20 درصد تعداد سهام موجود خود (يعني متناسب با درصد افزايش سرمايه شرکت) سهام جديد با قيمت 100 تومان بخرند، بنابراين، اگر فردي مالک 1000 سهم شرکت الف باشد، ميتواند يعني 200 سهم جديد با قيمت اسمي 100 تومان خريـداري کند.
زمانی که شرکت از ذخایر آزاد فراوانی برخوردار است، ممکن است بخشی از ذخایر خود را از راه انتشار سهام جایزه، در وجه سهامداران کنونی خود و به نسبت سهامی که در اختیار دارند، به سرمایه تبدیل کند. مدیران شرکت میتوانند با انتقال بخشی از حساب ذخایر شرکت به حساب سرمایه سهمی و ثبت دفتری عملیات، این کار را انجام دهند.
پس از انتشار سهام جایزه به طور معمول، قیمت سهام شرکت بسته به تعداد سهام جایزه منتشر شده در بازار سقوط میکند، اما از آنجا که رقم سود هر سهم تغییری نمیکند، سهامدار شرکت که اکنون تعداد سهام او افزایش یافته است، پس از چندی با ترمیم قیمت سهام به سود دلخواهی دست پیدا میکند.
اوراق بهادار با نام يا بينامي است كه به موجب قانون نحوه انتشار اوراق مشاركت با مجوز قانون خاص يا مجوز بانك مركزي، براي تأمين بخشي از منابع مالي مورد نياز جهت ايجاد، تكميل و توسعه طرحهاي سودآور توليدي، ساختماني و خدماتي شامل منابع مالي لازم براي تهيه مواد اوليه مورد نياز واحدهاي توليدي توسط دولت، شركتهاي دولتي، شهرداريها و مؤسسات و نهادهاي عمومي غيردولتي و مؤسسات عامالمنفعه و شركتهاي وابسته به دستگاههاي مذكور، شركتهاي سهامي عام و خاص و شركتهاي تعاوني منتشر ميشود و به سرمايهگذاراني كه قصد مشاركت در اجراي طرحهاي ياد شده را دارند از طريق عرضه عمومي واگذار ميگردد.
ابزار مشتقه، اوراق بهاداری هستند كه به خودی خود ارزش ذاتی ندارند و ارزش آن ها براساس دارایی اصلی دیگری تعیین می شود. به عبارت دیگر براساس یك دارایی اصلی یا زیربنایی، اوراق بهاداری فرعی ایجاد می شود. این اوراق بهادار با وجود آن كه ارزش ذاتی ندارند ولی مانند یك اوراق بهادار مستقل در بورس معامله می شوند. ابزار مشتقه ی بسیار متنوعی در بازارهای بین المللی وجود دارند ولی مهم ترین آن ها در ایران اختیار معامله و قرارداد آتی هستند كه در ادامه به طور خلاصه شرح داده می شوند.
اختیار معامله نوعی اوراق بهادار است كه در بازار بورس ایران وجود ندارد. اختیار معامله دو نوع كلی دارد: Call یا اختیار خرید و Put یا اختیار فروش. به طور كلی قراردادهای اختیار دربرگیرنده نوعی حق هستند كه می توان در صورت لزوم از آن ها استفاده كرد.
در قرارداد اختیار خرید، خریدار حق خرید اوراق بهاداری را در زمانی مشخص می خرد (اختیار فروش نیز به همین شكل است). به عنوان مثال فرض كنید فردی حق خرید 1000 سهم شركت X را طی سه ماه آینده در قیمت 120 تومان به قیمت 200 تومان می خرد.
طی سه ماه آینده سهم X تغییرات زیادی خواهد كرد. حال فرض كنید در زمان سررسید قیمت سهم افت كرده و 100 تومان باشد درنتیجه اختیار خرید برای خریدار سودی نخواهد داشت زیرا وی می تواند سهم را 120 تومان بخرد. دراینحالت وی 200 تومان (بهای اختیار خرید) را از دست داده است. حال اگر در زمان سررسید قیمت سهام 250 تومان باشد، خریدار می تواند اختیار خود را اعمال كرده و سهم را به قیمت 120 تومان از فروشنده اختیار خرید بخرد و در بازار 250 تومان بفروشد.
توجه داشته باشید كه دارنده اختیار خرید مختار است كه سهام را بخرد ولی فروشنده ی آن مجبور است كه سهام را بفروشد. همین داستان در مورد اختیار فروش نیز وجود دارد. از نظر اعمال حق اختیار معاملات به دو دسته اروپایی و آمریكایی تقسیم می شوند. اختیار معاملات اروپایی را فقط می توان در زمان سررسید اعمال كرد ولی در مورد آمریكایی ها طی هر زمانی قبل از سررسید امكان اعمال وجود دارد.
به طور كلی مباحث مرتبط با اختیار معاملات پیچیده تر از سهام عادی بوده و سناریوها و حالات بسیار متعددی را شامل می شود. هدف از چنین ابزاری افزایش نقدشوندگی بازار، پوشش خطر برای معاملات سهام و كاهش هزینه ی سهام داران است. به عنوان مثال فرض كنید شما اختیار فروش 1000 سهم شركت X را در قیمت 200 تومان به قیمت 500 تومان بخرید (قیمت كنونی 220 تومان است). اگر طی سه ماه آینده قیمت سهم به 110 تومان برسد شما می توانید اختیار فروش خود را اعمال كرده و سهم خود را به فروشنده ی اختیار فروش، 200 تومان بفروشید و از بازار 110 تومان بخرید.
در چنین حالتی شما در هر سهم 90 تومان سود كرده-اید. به عبارت دیگر شما از كاهش قیمت سهم سود كرده اید! در حالت های پیچیده تر می توان چندین اختیار معامله را تركیب كرد و نوعی استراتژی بوجود آورد (به عنوان مثال حالتی ایجاد كرد كه اگر قیمت سهمی تا سه ماه بعد بین 100 تا 300 تومان بود شما سود كرده و در غیراینصورت فقط مبلغ پرداختی بابت اختیار معامله را از دست دهید).
چنین ابزاری را ابزار مشتقه می گویند زیرا خود ماهیتی مستقل ندارند و برای سایر اوراق بهادار از قبیل سهام عادی، شاخص و قراردادهای آتی تعریف می شوند. بیشترین كاربرد اختیار معامله برای سهام عادی و شاخص است.
قرارداد آتی (futures contract) نوعی ابزار مشتقه است که قابلیت خرید و فروش در بازارهای مالی را دارد.[۱] در این قرارداد طبق عقد صلح یک طرف (فروشنده) توافق می کند در سر رسید معین ، مقدار معینی از کالای مشخص را در عوض قیمتی که الان تعیین می کنند به طرف دیگر (خریدار) تحویل دهد
اصطلاح صکوک برگرفته از واژه عربی صک به معنای چک، نوشته بدهکار، سفته و قبض بدهی است و به طور معمول، به عنوان اوراق قرضه اسلامی تعریف میشود.
تمایزی که میان این دو تعریف از صکوک وجود دارد، اساسی و مهم است، چرا که با تاکید بر این تفاوت، هدف از به کارگیری صکوک به عنوان ابزاری جدید در بانکداری اسلامی، تقلید از اوراق قرضه مبتنی بر بهره در بانکداری معمول نیست، بلکه ایجاد ابزاری ابتکاری است که منطبق بر قوانین شریعت اسلام باشد.
صکوک به عنوان اوراق بهادار با پشتوانه مالی تعریف میشود که باید خود دارای ارزش باشد و نمیتواند براساس فعالیتهای سفته بازی و سوداگرانه و در واقع فعالیتهایی که بدون خلق ارزش و کار صورت میگیرند، سودآوری داشته باشد.
اوراق بهادار صکوک منابع مالی را با پشتوانه ترازنامه و داراییهای فیزیکی شرکتهای خاص جذب میکنند.
استفاده از لفظ صکوک جهت ابزارهای مالی اسلامی برای نخستین بار در سال 2002 در جلسه فقهی بانک توسعه اسلامی پیشنهاد شد. بعد از آن سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی اقدام به معرفی انواع صکوک نمود که عبارتند از:
صکوک مالکیت داراییهایی که در آینده ساخته میشود
صکوک مالکیت منافع داراییهای موجود
صکوک مالکیت منافع داراییهایی که در آینده ساخته میشود
صکوک صلم
صکوک استصناع
صکوک مرابحه
صکوک مشارکت
صکوک مضاربه
صکوک نماینده سرمایهگذاری
صکوک مزارعه
صکوک مساقات
صکوک ارائه خدمات
صکوک حقالامتیاز
مثالی از انتشار اوراق بهادار
مشاوره رایگان
برای دریافت مشاوره در مورد چگونگی عضویت در صندوق و شرایط سبد های مختلف کافیست عدد 2 را به سامانه زیر پیامک کنید.
- 02191004770
- [email protected]
- تهران، خیابان بهشتی، پلاک 436، طبقه 4، واحد 15
خانه / سرمایه گذاری و بورس / اوراق مشارکت چیست، انواع اوراق مشارکت و شرایط آنها
اوراق مشارکت چیست، انواع اوراق مشارکت و شرایط آنها
هدف از انتشار اوراق مشارکت تامین مالی پروژه ها میباشد که این اوراق با نام یا بی نام هستند که طبق قانون و یا مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با قیمت اسمی و زمان معین منتشر میشود. در این مقاله قصد داریم به بررسی اوراق مشارکت چیست و شرایط آن چگونه است؟ بپردازیم
اوراق مشارکت چیست؟
بر اساس ماده ۲ قانون انتشار اوراق مشارکت و مصوب در تاریخ ۱۳۷۶/۰۶/۳۰ در مجلس شورای اسلامی و ماده ۱ آییننامه اجرایی اجرایی قانون طریقه انتشار اوراق مشارکت مصوب ۱۳۷۷/۵/۱۸ هیئت وزیران، اوراق مشارکت به شرح زیر می باشد:
اوراق مشارکت؛ اوراق بهادار با نام یا بینامی میباشد که طبق قانون و یا مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با قیمت اسمی معین برای زمان مشخص و به منظور تأمین قسمی از منابع مالی موردنیاز طرحهای عمرانی- انتفاعی دولت که در قوانین بودجه سالانه کشور هم درج شده یا به منظور تأمین منابع مالی برای تهیه مواد اولیه موردنیاز واحدهای تولیدی به وسیله شرکتهای دولتی، دولت، شهرداریها، مؤسسات عام المنفعه، مؤسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی و شرکتهای وابسته به دستگاههای ذکر شده، شرکتهای سهامی خاص و عام و شرکتهای تعاونی تولید منتشر و به سرمایهگذارانی که تصمیم دارند تا در اجرای طرحهای یاد شده مشارکت داشته باشند، از طریق عرضه عمومی واگذار میشود.
نکات مهم مربوط به اوراق مشارکت:
- اوراق مشارکت هم اوراق بهادار به شمار میرود و تابع قوانین اوراق بهادار می باشد. بر این اساس سرمایهگذاران برای خرید اوراق مشارکت نیازمند داشتن کد معاملاتی بورس می باشند.
- اوراق مشارکت امکان دارد بی نام یا با نام باشد البته توجه فرمایید که اوراق مشارکت بورسی جزوی از اوراق با نام و اوراق غیر بورسی از جمله اوراق بی نام محسوب میشوند.
- قیمت و مدت زمان سرمایه گذاری در این اوراق معین میباشد.
- در زمان انتشار باید هدف انتشار این اوراق مشخص باشد بطور مثال طرح های عمرانی و …
- خریداران این اوراق باید در زمان عرضه عمومی اقدام به سرمایه گذاری نمایند.
در ادامه به بررسی ۵نوع از اوراق مشارکت میپردازیم که به شرح زیر میباشند:
انواع اوراق مشارکت :
۱-اوراق مشارکت بورسی:
اوراق مشارکت بورسی اوراق قابل معامله در بازار بورس و فرابورس می باشند.
انواع اوراق مشارکت بورسی:
به کسر: اوراق مشارکت بورسی به کسر اوراقی هستند که با قیمتی پایین تر از قیمت اسمی به فروش میرسد و میزان سود خریدار هم برابرست با تفاوت قیمت اوراق در زمان خرید و قیمت اسمی در زمان سررسید. سرمایه گذاری در اوراق مشارکت بورسی به کسر یک سرمایهگذاری کوتاه مدت می باشد.
قابل تعویض با سهام: اوراق مشارکت بورسی قابل تعویض با سهام به وسیله شرکتهای سهامی عام منتشر و در سررسید نهایی با سهام دیگر شرکتهای پذیرفته شده در سازمان بورس و اوراق بهادار قابل تعویض می باشند.
قابل تبدیل به سهام: اوراق مشارکت بورسی قابل تبدیل به سهام توسط شرکت های سهامی عام منتشر میشود و در تاریخ سررسید نهایی یا در زمان تحقق افزایش سرمایه به سهام شرکت مربوطه تبدیل میشود.
۲-اوراق مشارکت غیر بورسی:
اوراق مشارکت غیر بورسی اوراقی است که با تایید بانک مرکزی حمهوری اسلامی ایران منتشر میگردد و در شعب بانکهای عامل (بازار پولی) قابل معامله می باشد
۳-اوراق مشارکت بانک مرکزی:
اوراقمشارکت بانک مرکزی اوراق مشارکتی می باشد که با هدف اجرای سیاستهای اقتصادی دولت به وسیله بانک مرکزی منتشر میگردد و قابلیت بازخرید توسط بانک عامل را هم دارد. اوراق مشارکت بانک مرکزی در بورس اوراق بهادار قابل معامله نمی باشند.
۴-اوراقمشارکت وزارتخانهها و شرکتهای دولتی
اوراقمشارکت وزارتخانهها و شرکتهای دولتی اوراق مشارکتی هستند که به وسیله وزارتخانهها و شرکتهای دولتی با هدف تأمین مالی پروژههای عمرانی منتشر میگردد و قابلیت بازخرید توسط بانک عامل را دارد. اوراقمشارکت وزارتخانهها و شرکتهای دولتی هم در بورس معامله نمیشوند.
۵-اوراقمشارکت شرکتهای پذیرفته شده در بورس
اوراقمشارکت شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق مشارکتی هستند که با هدف ت أمین مالی توسط شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار منتشر میگردند و این گونه اوراق در بورس اوراق بهادار قابل معامله می باشند.
برخی از مزایا و معایب اوراق مشارکت را بدانید
۱- با توجه به اینکه بین ریسک و بازده رابطه مستقیـم وجود دارد، اوراق مشارکت بر این اساس که دارای بازدهی تضمین شده است پس ریسکی را هم برای سرمایهگذار ایجاد نمیکنند پس بر این اساس هم بازده مورد انتظار آنها نیز در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار، کمتـر می باشد.
۲- سود در اوراق مشارکت، معاف از مالیات می باشد و موضوع معاف از مالیات یکی از جذابیتهای سرمایهگذاری در این اوراق محسوب میشود.
۳- میزان سود تضمینشده در اوراق مشارکت، به صورت سود علیالحساب به دارنده این اوراق پرداخت میگردد، یعنی بعد از پایان پروژه و در زمان سررسید نهایی، ناشر اوراق وظیفه دارد سود قطعی پروژه را محاسبه نماید و اگر سود قطعی پروژه، بیشتر از سود علیالحساب پرداختی به افرادی که این اوراق را خریداری کردند باشد، مابهالتفاوت سود را به خریداران پرداخت کند.
حال امکان دارد سود قطعی پروژه، از سود علیالحساب پرداختی کمتر باشد، در این صورت جبران زیان حاصل از این مابهالتفاوت برعهده ضامن اوراق مشارکت می باشد و ضرر و زیانـی نصیب خریداران اوراق مشارکت نمی باشد.
۴- بر اساس طرحهایی که طبق تأمین مالی آنها، اوراق مشارکت منتشر میگردد، به طور معمول طرحهای زمانبر می باشند، بر این اساس اوراق مشارکت بیشتر اوقات با سررسیدهایی تقریبا سه تا چهارساله منتشر میگردد.
نمونه اوراق مشارکت شرکت فاضلاب تهران
البته اگـر خریداران این اوراق مشارکت بنابر هر دلیلی، قبل از دوره سررسید به پول خود نیاز پیدا کنند، قادر خواهد بود با مراجعه به یکی از شعب بانکی که اوراق را از آن خریداری نموده، اوراق مربوطه را به بانک تحویل داده و اصل پول خود را دریافت کنند و توجه فرمایید که سودهای دریافتی تا تاریخ تحویل اوراق به بانک به عنوان سود دوره مشارکت، متعلق به فـرد است.
ولی توجه داشته باشید که بطور معمول برای تسویه زودتر از موعد، بانکها نرخ سود قابل پرداخت به مشتری را مقداری کاهش میدهند مثلا از ۲۰ درصد به ۱۹ درصد و مابهالتفاوت نرخ جدید با نرخ پرداختی تا آن موقع را، از مشتری دریافت مینمایند.
۵- در اکثر اوقات اوراق مشارکت، بینام منتشر می شود و شخصی مالک آن است که این اوراق را در اختیار داشته باشد، بر این اساس از اوراق مشارکت باید مانند وجه نقد و حتی بیشتر از آن، مراقبت نمود.
البته باید عنوان کنم که، معمولا بانکها این امکان را برای خریداران اوراق مشارکت فراهم مینمایند تا خریداران این اوراق بتوانند اوراق خریداری شده را به صورت امانت در بانک بگذارند تا از خظراتی مانند آتشسوزی، سرقت و… در امان باشد.
۶- اگر اوراق مشارکت در بورس یا فرابورس پذیرفته شده باشد، دارنده این نوع اوراق قادر خواهند بود برای فروش آنها قبل از سررسید، به یکی از شرکتهای کارگزاری بورس مراجعه کرده و نسبت به فروش این اوراق اقدام کنند.
در این حالت مشخصا اوراق مشارکت مانند سهام، طبق قیمتی که در بورس برای آن متقاضی وجود دارد، فروختـه می شود و سود دارنده اوراق مشارکت نیز از بابت تسویه زودتر از موعد، کاهش نخواهد یافت.
توجه داشته باشید که در حال حاضر، علاوه بر شرکتهای فعال در بخش خصوصی ، شهرداریها و دولت هم برای تأمین منابع مالی موردنیاز پروژههای زیربنایی، عمرانی و… مانند ساخت تونل، خطوط جادهای و ریلی، سـد، نیروگاه، مجتمعهای اداری و مسکونی اقدام به انتشار اوراق مشارکت میکنند.
نمونه اوراق مشارکت طرح توسعه میدان گازی پارس جنوبی
۷ – سود اوراق مشارکت، در مدت زمان های تعیین شده مثلا ماهیانه یا سه ماهه و به وسیله برگههایی که همراه با اوراق مشارکت، به خریدار تحویل داده میشود، به او پرداخت خواهد شد.
اگر شخص اوراق مشارکت را خودش نگهداری میکند، در زمان تحویل برگههای دریافت سود به بانک ، باید حتما اصل اوراق مشارکت همراهشان باشد تا با داشتن این برگه ها مالکیت شخص بر این اوراق، به وسیله بانک احراز گردد.
اما توجه داشته باشید با توجه به مطالبی که در فوق به آن اشاره کردیم، خریداران اوراق مشارکت قادر خواهند بود تا اوراق خود را نزد بانک امانت بگذارند و با پرداخت کارمزد خیلی کم، از بانک درخواست کنند تا سود اوراق را در سررسیدهای مشخص شده، به صورت مرتب و منظم به حسابشان واریز گردد.
Compatible data.
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipis scing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore magna aliqua.
enim مثالی از انتشار اوراق بهادار ad minim veniam quis nostrud exercita ullamco laboris nisi ut aliquip ex ea commodo consequat.
- Pina & Associates Insurance
- Payment at Contingency
- Amount of Payment
Two Most-Cited Reason
Consectetur adipiscing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore dolore magna aliqua. enim ad minim veniam, quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi ut aliquip ex commodo consequat. duis aute irure dolor in reprehenderit in voluptate.
دیدگاه شما